Document Text Contents
Page 1
Zijad Šehić
Aida Kovačević
Alma Leka
UDŽBENIK SA ČITANKOM
ZA ČETVRTI RAZRED GIMNAZIJE
Page 2
Urednica
Amra Mekić, prof.
Recenzenti
Bego Omerčević
Smajo Halilović
Marija Naletilić
Grafička urednica
Larisa Hasanbegović
Dizajn, slog i prijelom
DTP studio Sarajevo Publishinga
Lektura i korektura
Lektorsko-korektorska služba Sarajevo Publishinga/Amra Huseinbegović
Štampa: Grafotisak, Grude
© Sarajevo Publishing, d.d. Sarajevo, 2007.
Nijedan dio ove knjige ne smije se umnožavati, fotokopirati niti na bilo koji drugi
način reproducirati bez izdavačevog pismenog riješenja.
Vijeće za usklađivanje udžbeničke politike pri Federalnom ministarstvu obrazovanja i nauke
na sjednici održanoj u Goraždu 05. 07. 2007. rješenjem broj 03-38-8-3866-U-57/07 odobrilo
je ovaj udžbenik za štampu.
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
94(100)(075.3)
ŠEHIĆ, Zijad
Historija, istorija, povijest : udžbenik sa
čitankom za četvrti razred gimnazije / Zijad
Šehić, Aida Kovačević, Alma Leka. - Sarajevo :
Sarajevo Publishing, 2007. - 238. str. : ilustr.,
geogr. karte ; 26 cm
Lat. i ćir.
ISBN 978-9958-21-483-7
1. Kovačević, Aida 2. Leka, Alma
COBISS. BH-ID 15927558
UDŽBENIK SA ČITANKOM
ZA ČETVRTI RAZRED GIMNAZIJE
Zijad Šehić
Aida Kovačević
Alma Leka
Sarajevo Publishing
Sarajevo, 2007.
4
Page 60
118 119
Historija IV Svijet između dva rata (1918-1939)
Anschluss (Anšlus) Austrije
i komadanje Čehoslovačke
Od kraja 1936. godine Njemačka je izašla iz diplomatske
izolacije. Versajski mirovni ugovor Njemačka je ponovo
prekršila 1938. godine. Hitler je bio opsjednut idejom
o velikoj i jakoj Njemačkoj. Vršio je stalni pritisak na
Austriju, miješajući se u njene unutrašnje odnose,
pomažući fašiste Arthura Seiss Inquarta. Uz njegovu
pomoć srušili su zvaničnu vlast Kurta Schuschnigga i 13.
marta 1938. godine njemačke trupe su ušle u Austriju i
izvršile pripajanje ili Anschluss.
Nakon pripajanja Austrije, na redu je bilo osvajanje
Čehoslovačke. Hitler je koristio neslogu čehoslovačkog
građanstva, fašistički pokret u Sudetskoj oblasti gdje je
živjelo dosta Nijemaca i popustljivost zapadnih sila pa je
uputio zahtjev da se Njemačkoj ustupi Sudetska oblast.
Istovremeno je na granici Čehoslovačke, spremajući se za
rat, gomilao vojne snage.
Krajem septembra 1938. godine je u Münchenu
održan sastanak predsjednika vlade Velike Britanije i
Francuske Nevilla Chamberlaina (Čemberlen) i Édoarda
Daladiera (Daladje), s Hitlerom i Mussolinijem. Rezultat
sastanka bio je novi ustupak Hitleru. Münchenskim
sporazumom od 29. septembra Sudetska oblast je predata
Njemačkoj. U martu 1939. godine, njemačke trupe su ušle
u Čehoslovačku, okupirale je i raskomadale. Na njenoj
teritoriji stvoreni su Češki Protektorat pod njemačkom
vlašću, a Slovačka je postala satelitska država. Naredni
Ulazak Hitlera u Beč
Rastumačimo karikaturu
Nevill Chamberlain tokom
potpisivanja Münchenskog
sporazuma
agresivni akt Njemačke bio je usmjeren prema Poljskoj,
od koje je Hitler tražio luku Gdansk (Danzig).
Svi politički potezi u Njemačkoj bili su praćeni sve
jačim terorom, čije su najveće žrtve bili Jevreji. Devetog
novembra 1938. godine širom zemlje nacisti su organizovali
napade na Jevreje. U Kristalnoj noći 9/10. novembra u
cijeloj državi zapaljene su mnoge sinagoge, uništeno je na
hiljade jevrejskih radnji i ubijeno oko stotinu Jevreja, koji
su od tada bili isključeni iz javnog života.
Britanski i francuski stav prema Hitleru bio je do 1939.
godine daleko od jedinstvenog. Hitlerova autokratija,
antiboljševizam i antisemitizam bili su cijenjeni, a u većem
dijelu Evrope nije bilo otpora saradnji sa nacističkom
Njemačkom.
Nakon neuspjeha Društva naroda u slučaju Etiopije,
Belgija i druge manje evropske države pokušavale su
očuvati svoju samostalnost, pridružujući se 1938. godine
Kopenhagenskoj deklaraciji. To je bio uzaludan pokušaj
jer su do 1939. godine samo granice Španije, Portugala,
Turske, Švicarske i Švedske ostale nepovrijeđene. Velika
Britanija i Francuska su pokušavale izbjeći sukob smirujući
Hitlera. Nakon žrtvovanja Čehoslovačke u Münchenu
1938. godine to više nije bilo moguće. Zbog neodlučne
politike zapadnih zemalja, Sovjeti su se u augustu 1939.
godine nagodili sa Hitlerom, zaključujući Ugovor o
nenapadanju. Nizom ugovora s pribaltičkim državama i
Danskom Njemačka je stvorila povoljne uvjete za napad
na Poljsku.
Uništeni kafe u Berlinu nakon
“Kristalne noći”
Chamberlain je bio uvjeren da
je u Münchenu uklonjena svaka
mogućnost da dođe do rata
Komadanje
Čehoslovačke
Page 61
120 121
Historija IV Svijet između dva rata (1918-1939)
Münchenski sporazum
Sastanak dvojice diktatora sa predsjednicima vlada Britanije i Francuske, počeo
je u 12 sati i 45 minuta.
Konferencija je bila tako brzo improvizovana da joj je nedostajala svaka
organizovanost. Zapisnici se uopće nisu vodili, delegacije su sjedile u udobnim
naslonjačima, razbacanim u velikom krugu. Poslije odmora za ručak, u sobu su
nagrnuli ambasadori, službenici i ađutanti, koji su sačinjavali publiku, poredanu
duž zidova. Zajednička diskusija bila je često prekidana upadicama ili razgovorima
pojedinaca, a to je bilo olakšano teškoćama oko prevoda. Kad god bi članovi ove ili
one delegacije ulazili ili izlazili radi pripremanja nacrta, nastajao je prekid u radu.
...Najzad je postignut sporazum u ranim jutarnjim časovima, 30. septembra.
Dvojica diktatora su prepustili Britancima i Francuzima odvratan zadatak da
saopće Česima uslove pod kojima će se izvršiti kasapljenje njihovih zemalja...
...One noći kada je održavana minhenska konferencija napisao je general Jodl u
svom dnevniku: “Potpisan je Minhenski sporazum. Čehoslovačka kao sila više ne
postoji...”
...Za šest mjeseci Austrija i Sudetska oblast predstavljali su trijumf onih metoda
političkog rata koje je Hitler tako brižljivo pripremao posljednjih godina. Time
je sjajno odbranjena i njegova postavka o slabosti zapadnih demokratija, kao i o
međunarodnoj pocjepanosti koja nije dopuštala stvaranje jedinstvenog fronta protiv
njega. Pet godina poslije dolaska na vlast, on je Njemačku uzdigao sa najnižeg položaja
na kome se nalazila u čitavoj svojoj historiji na položaj vodeće sile u Evropi, a sve
to ne samo bez rata, nego i uz pristanak Britanije i Francuske. Taktika zakonitosti
donijela je velike dividende, kako u inostranstvu tako i kod kuće...
Alan Balok, Hitler. Slika tiranije, Beograd (bez god. izdanja).
Proširimo znanje
- HISTORIJSKI TEKST ZA OBRADU -
PITANJA I ZADACI
Kako je ekonomska kriza djelovala na Španiju?
Šta se desilo nakon puča?
Kako su reagirale pojedine evropske zemlje na događaje u Španiji?
Šta se desilo sa Austrijom i Čehoslovačkom?
Kakav je bio stav Velike Britanije i Francuske prema Hitlerovoj agresivnoj politici?
Razvoj nauke i tehnike.
Kultura i sport između dva rata
U periodu između dva rata, nauka i tehnika su doživjele veliki napredak i omogućile
veliki ekonomski prosperitet. Najveći napredak ostvaren je u fizici, hemiji, matematici,
biologiji, medicini, te tehničkim naukama čija istraživanja po brojnosti, opširnosti i dubini
nadmašuju ranije periode.
Fizičari otkrivaju talasno kretanje atoma (1924.), postojanje protona (pozitivnog
elektrona, antielektrona) i neutrona (1932.). Nastavljena su istraživanja na polju nuklearne
fizike. Godine 1938. naučnici su u laboratoriju izveli prvu atomsku fisiju bombardovanjem
izotopa urana neutronima. To otkriće otvorilo je put korištenju nuklearne energije
ali i stvaranju atomske bombe. Istraživanja fizičara bila su usmjerena na područje
elektromagnetnih talasa što je omogućilo upotrebu televizije i usavršavanje radija.
Hemija je svoja istraživanja usmjerila prema tehničkoj primjeni. Svoja dostignuća
bilježila je na planu organske hemije, što je omogućilo otkrića mnogih vrsta sintetičkog
materijala (bakelita, celuloida, celofana, vještačke svile i gume). Od 1938. godine počela
je proizvodnja najlona i perlona i vještačkih vlakana.
Tehnika svoje napore usmjerava u unapređivanju kvaliteta materijala, usavršavanju
tehnologija, a najveći uspjeh doživljava u stvaranju avionske industrije i usavršavanju
avio-konstrukcija.
Značajan napredak postigla je biologija. Naučnici su pronašli encime, vitamine i
hormone. Usavršavanje mikroskopa omogućilo je brži razvoj mikrobiologije. Razvila
se i genetika, nauka o pojavama i zakonitostima nasljeđivanja kod biljaka, životinja i
čovjeka.
Na području medicine postignut je značajan napredak.
Godine 1928. Alexander Fleming (1881-1955) je pronašao
penicilin za kojeg je utvrdio da efikasno liječi infekcije
(zarazne bolesti).
Napredak su bilježile i društvene nauke. U ovom
periodu arheologija je postigla kapitalna otkrića što je
utjecalo i na razvoj historijske nauke. Mada su arheološka
otkrića imala međunarodni značaj, većina društvenih
nauka je nosila prvenstveno nacionalno značenje.
Indijski arheolozi su otkrili prastaru civilizaciju
Mohendžo Daro 1921., dok je u Egiptu Howard Carter
(1874-1939) 1922. godine otkrio Tutankamonovu
grobnicu
Nakon završetka Prvog svjetskog rata u umjetnosti su se javili novi pogledi i pravci.
U likovnoj umjetnosti prevladavala su velika imena apstraktnog slikarstva, Pablo Picasso
(1881-1973), Wassily Kandinsky (Vasilij Kandinski, 1866-1944.), Marc Chagall (Šagal,
1887-1985.). Javljali su se i novi pravci kao što su nadrealizam i ekspresionizam. Salvador
Fleming u laboratoriju
Page 120
238 239
Historija IV Sadržaj
SADRŽAJ
Uvod .................................................................................................................................................4
Obilježje epohe 1878-1992. .........................................................................................................4
EVROPA I SVIJET (1878-1914)
Suparništvo i savezništvo u Evropi (1878-1914) .....................................................................8
Izvanevropski svijet (1878-1914) .............................................................................................13
Razvoj nauke i tehnike. Kultura na prijelazu dva stoljeća .................................................. 20
JUŽNOSLAVENSKE ZEMLJE (1878-1914)
Južnoslavenske zemlje u okviru Austro-Ugarske monarhije (1878-1914) ...................... 30
Srbija, Crna Gora i Makedonija (1878-1914) .........................................................................35
BiH U VRIJEME AUSTROUGARSKE UPRAVE (1878-1914)
Pokret otpora okupaciji BiH 1878. godine ............................................................................ 42
Uspostava austrougarske uprave i dr`avno-pravni polo`aj BiH ...................................46
Struktura stanovništva u BiH u doba austrougarske uprave ............................................. 50
Unutrašnjo-politički razvoj Bosne i Hercegovine ............................................................... 52
Privredni razvoj BiH u doba austrougarske uprave ...........................................................53
Kultura i školstvo u Bosni i Hercegovini (1878-1914) ........................................................ 56
PRVI SVJETSKI RAT (1914-1918)
Evropske krize pred Prvi svjetski rat ...................................................................................... 62
Sarajevski atentat - varnica koja je zapalila svijet ................................................................ 63
Zara}ene strane ............................................................................................................................65
Ratna tehnika ............................................................................................................................... 67
Frontovi ........................................................................................................................................ 69
Nezadovoljstvo ratom i revolucija u Rusiji ............................................................................ 74
Rezultati i posljedice rata .......................................................................................................... 77
Versajski mirovni ugovor. Formiranje Dru{tva (Lige) naroda ......................................78
BiH U PRVOM SVJETSKOM RATU
(1914-1918)
Bosna i Hercegovina kao neposredno ratno područje ....................................................... 86
Bosanci i Hercegovci na frontovima (1914-1918) ..............................................................89
Bosna i Hercegovina i jugoslavensko pitanje.
Uključenje BiH u sastav Države Slovenaca Hrvata i Srba .................................................. 91
SVIJET IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA (1918-1939)
Tri tipa političke scene u svijetu od 1919. do 1939. godine ............................................... 98
Privredni razvoj svijeta izme|u dva svjetska rata. Velika ekonomska kriza ............109
Izvanevropski svijet (1918-1939) .......................................................................................... 113
Put u Drugi svjetski rat ........................................................................................................... 116
Razvoj nauke i tehnike. Kultura i sport između dva rata ................................................. 121
BiH U SASTAVU NOVE DRŽAVE (1918-1941)
Polo`aj Bosne i Hercegovine u novoj dr`avi ....................................................................128
Političke i teritorijalne promjene .......................................................................................... 132
Privredni i društveni razvoj Bosne i Hercegovine ............................................................. 138
Kultura i prosvjeta .................................................................................................................... 141
DRUGI SVJETSKI RAT (1939-1945)
Prvi period rata ........................................................................................................................146
Sile osovine. Okupacioni sistemi - kolaboracija. Pokreti otpora .................................... 150
Antifašistička koalicija ............................................................................................................ 152
Preokret u Drugom svjetskom ratu ...................................................................................... 156
Iskrcavawe saveznika na Siciliji i kapitulacija Italije ..........................................157
Završna faza Drugog svjetskog rata...................................................................................... 160
Rezultati i posljedice Drugog svjetskog rata ....................................................................... 164
Page 121
BiH U DRUGOM SVJETSKOM RATU (1941-1945)
Okupacija Jugoslavije. Kolaboracionističke snage.
Bosna i Hercegovina u okviru NDH ..................................................................................... 168
Narodnooslobodila~ki pokret (NOP) u Bosni i Hercegovini ....................................172
Izgradnja bosanskohercegovačke državnosti. AVNOJ. ZAVNOBiH ............................ 178
Rezultati i posljedice rata ....................................................................................................... 181
Analiza spomenika kao historijskih izvora ......................................................................... 185
SVIJET PODJELA I INTEGRACIJA (1945-1992)
Nirnber{ki proces ...................................................................................................................188
Osnivanje Organizacije ujedinjenih nacija (OUN) .......................................................... 190
Svijet podijeljen na dvoje. Period hladnog rata .................................................................. 192
Dekolonizacija i “Tre}i svijet” ............................................................................................199
Integrativni procesi u svijetu nakon 1945. ......................................................................... 203
Pad komunističkih režima u Evropi .................................................................................... 206
Ujediwewe Wema~ke ..................................................................................................................209
Nauka, tehnika i kultura u drugoj polovini XX stoljeća ................................................... 211
Ličnosti koje su obilježile XX stoljeće .................................................................................. 215
Kultura sjećanja ........................................................................................................................ 220
BOSNA I HERCEGOVINA U OKVIRU FNRJ/SFRJ
Položaj Bosne i Hercegovine u novoj državi ....................................................................... 222
Radni~ko samoupravqawe .........................................................................................................226
Privredni razvoj poslije Drugog svjetskog rata .................................................................. 227
Kultura i školstvo u Bosni i Hercegovini ............................................................................. 230
Raspad SFRJ .................................................................................................................................234
Proglašenje nezavisnosti Bosne i Hercegovine .................................................................. 236
Izvori i literatura za proširenje znanja ................................................................................. 237
Sadržaj ........................................................................................................................................ 238
Historija IV
240
Sarajevo Publishing d.d.
Sarajevo, Obala Kulina bana 4
Za izdavača:
Mustafa Alagić, dipl. oec.
Zijad Šehić
Aida Kovačević
Alma Leka
UDŽBENIK SA ČITANKOM
ZA ČETVRTI RAZRED GIMNAZIJE
Page 2
Urednica
Amra Mekić, prof.
Recenzenti
Bego Omerčević
Smajo Halilović
Marija Naletilić
Grafička urednica
Larisa Hasanbegović
Dizajn, slog i prijelom
DTP studio Sarajevo Publishinga
Lektura i korektura
Lektorsko-korektorska služba Sarajevo Publishinga/Amra Huseinbegović
Štampa: Grafotisak, Grude
© Sarajevo Publishing, d.d. Sarajevo, 2007.
Nijedan dio ove knjige ne smije se umnožavati, fotokopirati niti na bilo koji drugi
način reproducirati bez izdavačevog pismenog riješenja.
Vijeće za usklađivanje udžbeničke politike pri Federalnom ministarstvu obrazovanja i nauke
na sjednici održanoj u Goraždu 05. 07. 2007. rješenjem broj 03-38-8-3866-U-57/07 odobrilo
je ovaj udžbenik za štampu.
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
94(100)(075.3)
ŠEHIĆ, Zijad
Historija, istorija, povijest : udžbenik sa
čitankom za četvrti razred gimnazije / Zijad
Šehić, Aida Kovačević, Alma Leka. - Sarajevo :
Sarajevo Publishing, 2007. - 238. str. : ilustr.,
geogr. karte ; 26 cm
Lat. i ćir.
ISBN 978-9958-21-483-7
1. Kovačević, Aida 2. Leka, Alma
COBISS. BH-ID 15927558
UDŽBENIK SA ČITANKOM
ZA ČETVRTI RAZRED GIMNAZIJE
Zijad Šehić
Aida Kovačević
Alma Leka
Sarajevo Publishing
Sarajevo, 2007.
4
Page 60
118 119
Historija IV Svijet između dva rata (1918-1939)
Anschluss (Anšlus) Austrije
i komadanje Čehoslovačke
Od kraja 1936. godine Njemačka je izašla iz diplomatske
izolacije. Versajski mirovni ugovor Njemačka je ponovo
prekršila 1938. godine. Hitler je bio opsjednut idejom
o velikoj i jakoj Njemačkoj. Vršio je stalni pritisak na
Austriju, miješajući se u njene unutrašnje odnose,
pomažući fašiste Arthura Seiss Inquarta. Uz njegovu
pomoć srušili su zvaničnu vlast Kurta Schuschnigga i 13.
marta 1938. godine njemačke trupe su ušle u Austriju i
izvršile pripajanje ili Anschluss.
Nakon pripajanja Austrije, na redu je bilo osvajanje
Čehoslovačke. Hitler je koristio neslogu čehoslovačkog
građanstva, fašistički pokret u Sudetskoj oblasti gdje je
živjelo dosta Nijemaca i popustljivost zapadnih sila pa je
uputio zahtjev da se Njemačkoj ustupi Sudetska oblast.
Istovremeno je na granici Čehoslovačke, spremajući se za
rat, gomilao vojne snage.
Krajem septembra 1938. godine je u Münchenu
održan sastanak predsjednika vlade Velike Britanije i
Francuske Nevilla Chamberlaina (Čemberlen) i Édoarda
Daladiera (Daladje), s Hitlerom i Mussolinijem. Rezultat
sastanka bio je novi ustupak Hitleru. Münchenskim
sporazumom od 29. septembra Sudetska oblast je predata
Njemačkoj. U martu 1939. godine, njemačke trupe su ušle
u Čehoslovačku, okupirale je i raskomadale. Na njenoj
teritoriji stvoreni su Češki Protektorat pod njemačkom
vlašću, a Slovačka je postala satelitska država. Naredni
Ulazak Hitlera u Beč
Rastumačimo karikaturu
Nevill Chamberlain tokom
potpisivanja Münchenskog
sporazuma
agresivni akt Njemačke bio je usmjeren prema Poljskoj,
od koje je Hitler tražio luku Gdansk (Danzig).
Svi politički potezi u Njemačkoj bili su praćeni sve
jačim terorom, čije su najveće žrtve bili Jevreji. Devetog
novembra 1938. godine širom zemlje nacisti su organizovali
napade na Jevreje. U Kristalnoj noći 9/10. novembra u
cijeloj državi zapaljene su mnoge sinagoge, uništeno je na
hiljade jevrejskih radnji i ubijeno oko stotinu Jevreja, koji
su od tada bili isključeni iz javnog života.
Britanski i francuski stav prema Hitleru bio je do 1939.
godine daleko od jedinstvenog. Hitlerova autokratija,
antiboljševizam i antisemitizam bili su cijenjeni, a u većem
dijelu Evrope nije bilo otpora saradnji sa nacističkom
Njemačkom.
Nakon neuspjeha Društva naroda u slučaju Etiopije,
Belgija i druge manje evropske države pokušavale su
očuvati svoju samostalnost, pridružujući se 1938. godine
Kopenhagenskoj deklaraciji. To je bio uzaludan pokušaj
jer su do 1939. godine samo granice Španije, Portugala,
Turske, Švicarske i Švedske ostale nepovrijeđene. Velika
Britanija i Francuska su pokušavale izbjeći sukob smirujući
Hitlera. Nakon žrtvovanja Čehoslovačke u Münchenu
1938. godine to više nije bilo moguće. Zbog neodlučne
politike zapadnih zemalja, Sovjeti su se u augustu 1939.
godine nagodili sa Hitlerom, zaključujući Ugovor o
nenapadanju. Nizom ugovora s pribaltičkim državama i
Danskom Njemačka je stvorila povoljne uvjete za napad
na Poljsku.
Uništeni kafe u Berlinu nakon
“Kristalne noći”
Chamberlain je bio uvjeren da
je u Münchenu uklonjena svaka
mogućnost da dođe do rata
Komadanje
Čehoslovačke
Page 61
120 121
Historija IV Svijet između dva rata (1918-1939)
Münchenski sporazum
Sastanak dvojice diktatora sa predsjednicima vlada Britanije i Francuske, počeo
je u 12 sati i 45 minuta.
Konferencija je bila tako brzo improvizovana da joj je nedostajala svaka
organizovanost. Zapisnici se uopće nisu vodili, delegacije su sjedile u udobnim
naslonjačima, razbacanim u velikom krugu. Poslije odmora za ručak, u sobu su
nagrnuli ambasadori, službenici i ađutanti, koji su sačinjavali publiku, poredanu
duž zidova. Zajednička diskusija bila je često prekidana upadicama ili razgovorima
pojedinaca, a to je bilo olakšano teškoćama oko prevoda. Kad god bi članovi ove ili
one delegacije ulazili ili izlazili radi pripremanja nacrta, nastajao je prekid u radu.
...Najzad je postignut sporazum u ranim jutarnjim časovima, 30. septembra.
Dvojica diktatora su prepustili Britancima i Francuzima odvratan zadatak da
saopće Česima uslove pod kojima će se izvršiti kasapljenje njihovih zemalja...
...One noći kada je održavana minhenska konferencija napisao je general Jodl u
svom dnevniku: “Potpisan je Minhenski sporazum. Čehoslovačka kao sila više ne
postoji...”
...Za šest mjeseci Austrija i Sudetska oblast predstavljali su trijumf onih metoda
političkog rata koje je Hitler tako brižljivo pripremao posljednjih godina. Time
je sjajno odbranjena i njegova postavka o slabosti zapadnih demokratija, kao i o
međunarodnoj pocjepanosti koja nije dopuštala stvaranje jedinstvenog fronta protiv
njega. Pet godina poslije dolaska na vlast, on je Njemačku uzdigao sa najnižeg položaja
na kome se nalazila u čitavoj svojoj historiji na položaj vodeće sile u Evropi, a sve
to ne samo bez rata, nego i uz pristanak Britanije i Francuske. Taktika zakonitosti
donijela je velike dividende, kako u inostranstvu tako i kod kuće...
Alan Balok, Hitler. Slika tiranije, Beograd (bez god. izdanja).
Proširimo znanje
- HISTORIJSKI TEKST ZA OBRADU -
PITANJA I ZADACI
Kako je ekonomska kriza djelovala na Španiju?
Šta se desilo nakon puča?
Kako su reagirale pojedine evropske zemlje na događaje u Španiji?
Šta se desilo sa Austrijom i Čehoslovačkom?
Kakav je bio stav Velike Britanije i Francuske prema Hitlerovoj agresivnoj politici?
Razvoj nauke i tehnike.
Kultura i sport između dva rata
U periodu između dva rata, nauka i tehnika su doživjele veliki napredak i omogućile
veliki ekonomski prosperitet. Najveći napredak ostvaren je u fizici, hemiji, matematici,
biologiji, medicini, te tehničkim naukama čija istraživanja po brojnosti, opširnosti i dubini
nadmašuju ranije periode.
Fizičari otkrivaju talasno kretanje atoma (1924.), postojanje protona (pozitivnog
elektrona, antielektrona) i neutrona (1932.). Nastavljena su istraživanja na polju nuklearne
fizike. Godine 1938. naučnici su u laboratoriju izveli prvu atomsku fisiju bombardovanjem
izotopa urana neutronima. To otkriće otvorilo je put korištenju nuklearne energije
ali i stvaranju atomske bombe. Istraživanja fizičara bila su usmjerena na područje
elektromagnetnih talasa što je omogućilo upotrebu televizije i usavršavanje radija.
Hemija je svoja istraživanja usmjerila prema tehničkoj primjeni. Svoja dostignuća
bilježila je na planu organske hemije, što je omogućilo otkrića mnogih vrsta sintetičkog
materijala (bakelita, celuloida, celofana, vještačke svile i gume). Od 1938. godine počela
je proizvodnja najlona i perlona i vještačkih vlakana.
Tehnika svoje napore usmjerava u unapređivanju kvaliteta materijala, usavršavanju
tehnologija, a najveći uspjeh doživljava u stvaranju avionske industrije i usavršavanju
avio-konstrukcija.
Značajan napredak postigla je biologija. Naučnici su pronašli encime, vitamine i
hormone. Usavršavanje mikroskopa omogućilo je brži razvoj mikrobiologije. Razvila
se i genetika, nauka o pojavama i zakonitostima nasljeđivanja kod biljaka, životinja i
čovjeka.
Na području medicine postignut je značajan napredak.
Godine 1928. Alexander Fleming (1881-1955) je pronašao
penicilin za kojeg je utvrdio da efikasno liječi infekcije
(zarazne bolesti).
Napredak su bilježile i društvene nauke. U ovom
periodu arheologija je postigla kapitalna otkrića što je
utjecalo i na razvoj historijske nauke. Mada su arheološka
otkrića imala međunarodni značaj, većina društvenih
nauka je nosila prvenstveno nacionalno značenje.
Indijski arheolozi su otkrili prastaru civilizaciju
Mohendžo Daro 1921., dok je u Egiptu Howard Carter
(1874-1939) 1922. godine otkrio Tutankamonovu
grobnicu
Nakon završetka Prvog svjetskog rata u umjetnosti su se javili novi pogledi i pravci.
U likovnoj umjetnosti prevladavala su velika imena apstraktnog slikarstva, Pablo Picasso
(1881-1973), Wassily Kandinsky (Vasilij Kandinski, 1866-1944.), Marc Chagall (Šagal,
1887-1985.). Javljali su se i novi pravci kao što su nadrealizam i ekspresionizam. Salvador
Fleming u laboratoriju
Page 120
238 239
Historija IV Sadržaj
SADRŽAJ
Uvod .................................................................................................................................................4
Obilježje epohe 1878-1992. .........................................................................................................4
EVROPA I SVIJET (1878-1914)
Suparništvo i savezništvo u Evropi (1878-1914) .....................................................................8
Izvanevropski svijet (1878-1914) .............................................................................................13
Razvoj nauke i tehnike. Kultura na prijelazu dva stoljeća .................................................. 20
JUŽNOSLAVENSKE ZEMLJE (1878-1914)
Južnoslavenske zemlje u okviru Austro-Ugarske monarhije (1878-1914) ...................... 30
Srbija, Crna Gora i Makedonija (1878-1914) .........................................................................35
BiH U VRIJEME AUSTROUGARSKE UPRAVE (1878-1914)
Pokret otpora okupaciji BiH 1878. godine ............................................................................ 42
Uspostava austrougarske uprave i dr`avno-pravni polo`aj BiH ...................................46
Struktura stanovništva u BiH u doba austrougarske uprave ............................................. 50
Unutrašnjo-politički razvoj Bosne i Hercegovine ............................................................... 52
Privredni razvoj BiH u doba austrougarske uprave ...........................................................53
Kultura i školstvo u Bosni i Hercegovini (1878-1914) ........................................................ 56
PRVI SVJETSKI RAT (1914-1918)
Evropske krize pred Prvi svjetski rat ...................................................................................... 62
Sarajevski atentat - varnica koja je zapalila svijet ................................................................ 63
Zara}ene strane ............................................................................................................................65
Ratna tehnika ............................................................................................................................... 67
Frontovi ........................................................................................................................................ 69
Nezadovoljstvo ratom i revolucija u Rusiji ............................................................................ 74
Rezultati i posljedice rata .......................................................................................................... 77
Versajski mirovni ugovor. Formiranje Dru{tva (Lige) naroda ......................................78
BiH U PRVOM SVJETSKOM RATU
(1914-1918)
Bosna i Hercegovina kao neposredno ratno područje ....................................................... 86
Bosanci i Hercegovci na frontovima (1914-1918) ..............................................................89
Bosna i Hercegovina i jugoslavensko pitanje.
Uključenje BiH u sastav Države Slovenaca Hrvata i Srba .................................................. 91
SVIJET IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA (1918-1939)
Tri tipa političke scene u svijetu od 1919. do 1939. godine ............................................... 98
Privredni razvoj svijeta izme|u dva svjetska rata. Velika ekonomska kriza ............109
Izvanevropski svijet (1918-1939) .......................................................................................... 113
Put u Drugi svjetski rat ........................................................................................................... 116
Razvoj nauke i tehnike. Kultura i sport između dva rata ................................................. 121
BiH U SASTAVU NOVE DRŽAVE (1918-1941)
Polo`aj Bosne i Hercegovine u novoj dr`avi ....................................................................128
Političke i teritorijalne promjene .......................................................................................... 132
Privredni i društveni razvoj Bosne i Hercegovine ............................................................. 138
Kultura i prosvjeta .................................................................................................................... 141
DRUGI SVJETSKI RAT (1939-1945)
Prvi period rata ........................................................................................................................146
Sile osovine. Okupacioni sistemi - kolaboracija. Pokreti otpora .................................... 150
Antifašistička koalicija ............................................................................................................ 152
Preokret u Drugom svjetskom ratu ...................................................................................... 156
Iskrcavawe saveznika na Siciliji i kapitulacija Italije ..........................................157
Završna faza Drugog svjetskog rata...................................................................................... 160
Rezultati i posljedice Drugog svjetskog rata ....................................................................... 164
Page 121
BiH U DRUGOM SVJETSKOM RATU (1941-1945)
Okupacija Jugoslavije. Kolaboracionističke snage.
Bosna i Hercegovina u okviru NDH ..................................................................................... 168
Narodnooslobodila~ki pokret (NOP) u Bosni i Hercegovini ....................................172
Izgradnja bosanskohercegovačke državnosti. AVNOJ. ZAVNOBiH ............................ 178
Rezultati i posljedice rata ....................................................................................................... 181
Analiza spomenika kao historijskih izvora ......................................................................... 185
SVIJET PODJELA I INTEGRACIJA (1945-1992)
Nirnber{ki proces ...................................................................................................................188
Osnivanje Organizacije ujedinjenih nacija (OUN) .......................................................... 190
Svijet podijeljen na dvoje. Period hladnog rata .................................................................. 192
Dekolonizacija i “Tre}i svijet” ............................................................................................199
Integrativni procesi u svijetu nakon 1945. ......................................................................... 203
Pad komunističkih režima u Evropi .................................................................................... 206
Ujediwewe Wema~ke ..................................................................................................................209
Nauka, tehnika i kultura u drugoj polovini XX stoljeća ................................................... 211
Ličnosti koje su obilježile XX stoljeće .................................................................................. 215
Kultura sjećanja ........................................................................................................................ 220
BOSNA I HERCEGOVINA U OKVIRU FNRJ/SFRJ
Položaj Bosne i Hercegovine u novoj državi ....................................................................... 222
Radni~ko samoupravqawe .........................................................................................................226
Privredni razvoj poslije Drugog svjetskog rata .................................................................. 227
Kultura i školstvo u Bosni i Hercegovini ............................................................................. 230
Raspad SFRJ .................................................................................................................................234
Proglašenje nezavisnosti Bosne i Hercegovine .................................................................. 236
Izvori i literatura za proširenje znanja ................................................................................. 237
Sadržaj ........................................................................................................................................ 238
Historija IV
240
Sarajevo Publishing d.d.
Sarajevo, Obala Kulina bana 4
Za izdavača:
Mustafa Alagić, dipl. oec.
